Uraia wa kidijitali

Somo 4: Utengenezaji wa Maudhui

Tayari?
Anza Somo

Sehemu ya 1

Kutengeneza na na kusambaza maudhui mapya

Njia moja ya kushiriki katika jumuiya za mtandaoni ni kwa kuunda maudhui yako mwenyewe na kuyasambaza kwa wengine. Kama vile kulivyo na sheria za kile kinachoweza na kisichoweza kuchapishwa pia kuna sheria za kuunda maudhui mapya. Katika somo hili, utajifunza jinsi ya kuunda na kusambaza maudhui ipasavyo na kuwataja watayarishaji wengine wa maudhui pale inapohitajika.

Ujumbe juu ya upendeleo

• Katika somo la elimu ya Vyombo vya Habari, ulijifunza kuhusu upendeleo katika uthibitishaji, au hali ya watu binafsi kufuata taarifa zinazoaina na imani walizonazo tayari.
• Upendeleo katika uthibitishaji unaweza kuathiri jinsi tunavyopata na kutathmini habari. Inaweza pia kuathiri uundaji wetu wa maudhui, ikijumuisha kile tunachochapisha na kusambaza.
• Ikiwa unaunda maudhui mapya au unasambaza chapisho la mtu mwingine, fikiria jinsi wengine wanaweza kutafsiri kile unachochapisha au kusambaza.
• Pia fikiria iwapo maudhui unayochapisha yanaonyesha mtazamo usiopendelea. Tathmini maudhui yako kupitia mitazamo mbalimbali.

Majadiliano/Tafakari

• Je, umewahi kuchapisha kitu ambacho wengine walikitafsiri tofauti na ulivyokusudia? Nini kilitokea?

Sehemu ya 2

Hakimiliki nausawa wa matumizi

Hakimiliki(Copyright) ni haki ya kisheria ambayo "inalinda kazi asili za uandishi," ikijumuisha zifuatazo:

• Kazi za sauti na kuona (kama vile, filamu, picha za kuchora, picha, vipindi vya televisheni, podikasti na video)
• Kazi za sauti (kama vile nyimbo na rekodi za sauti)
• Kazi za fasihi (kama vile makala, vitabu, maandishi na tamthilia)

Alama ya biashara ni muundo, kauli mbiu au ishara inayowakilisha bidhaa au huduma inayotolewa na mtu binafsi, kikundi au shirika (kama vile jina la biashara au nembo). Lengo la sheria za chapa ya biashara ni kuweka wazi uhusiano wa bidhaa na kupunguza mkanganyiko miongoni mwa watumiaji.

Hakimiliki na uvumbuzi

Haki za uvumbuzi husaidia watu binafsi, vikundi au mashirika kulinda chapa asili, bidhaa, huduma na kazi za sanaa au media ambazo waliunda au kumiliki.

Kupitia haki za uvumbuzi, watayarishi na wachapishaji wana haki ya kusambaza kazi zao wakati na jinsi watakavyochagua. Pia wana haki ya kudhibiti jinsi kazi yao inasambazwa na kutumiwa na wengine. Ukiukaji wa haki miliki huathiri vibaya haki ya mtu binafsi au shirika lililounda au kumiliki kazi hiyo. Katika baadhi ya matukio, inaweza pia kusababisha hatua za kisheria.

Leseni ya Ubunifu wa umma

Leseni ya Ubunifu kwa umma  inaruhusu watayarishaji kuipa kazi yao leseni ya bure na ya wazi zaidi ndani ya viwango tofauti vya udhibiti wa hakimiliki. Leseni za Ubunifu kwa wote huhakikisha watayarishaji wanapata sifa zao kwa maudhui waliyotengeneza na kusaidia watayarishaji kudhibiti jinsi kazi yao inavyotumika.

Leseni za ubunifu kwa umma hutofautiana lakini zinaweza kujumuisha vipengele vifuatavyo:

• Sifa: mpatie sifa mtayarishaji wa maudhui ili, kunakili au kusambaza maudhui yake.
• Siyo ya Kibiashara: Huwezi kupata faida kutokana na maudhui yao.
• Hakuna Kazi Zilizobadilishwa: Huwezi kubadilisha maudhui.
• Sambaza kwa usawa: Unaweza kubadilisha maudhui lakini kazi yako lazima pia iwe na leseni yake ya Ubunifu kwa wote.

Kwa maelezo zaidi kuhusu leseni za Ubunifu kwa wote, tembelea tovuti ya Creative Commons.

Matumizi yenye haki ni "makala ya kisheria inayoendeleza uhuru wa kujieleza kwa kuruhusu matumizi yasiyo idhinishwa ya kazi zinazolindwa na hakimiliki katika nyakati fulani." Mifano ya matumizi ya haki ni pamoja na:

• Maoni
• Kukosoa
• Taarifa za habari
• Utafiti
• Kufundisha

Unapotathmini mahali pa matumizi yenye haki, jiulize maswali yafuatayo:

• Kusudi la matumizi ni nini? Je, ni kwa madhumuni ya elimu ya kibiashara au yasiyo ya faida? Je! jinsi inavyotumiwa ni ya kimabadiliko?
• Je, kazi iliyo na hakimiliki ni ya namna gani? (Matumizi yana uwezekano mkubwa wa kuzingatiwa kuwa matumizi yenye haki ikiwa ni ya ukweli wa uhakika na si kazi ya ubunifu.)
• Kesi ya matumizi ni kubwa kiasi gani? Ni kiasi gani cha kazi kimetumika? Je, uteuzi huo una umuhimu gani? Kwa mfano, nukuu ya usemi mkuu kutoka kwenye kitabu inaweza kuwa sehemu ndogo ya kitabu lakini ni sehemu muhimu ya kazi.
• Ni nini athari ya matumizi? Je, matumizi yasiyo na leseni ya kazi yana athari mbaya kwa soko lililopo au la baadaye au mauzo ya kazi hiyo?

Majadiliano/Tafakari

• WhJe, kuna sheria na kanuni zipi kuhusu haki ya mali ya kiakili mahali unapoishi?
• Kwa nini ni muhimu kufuata sheria za hakimiliki na haki ya mali ya kiakili?
• Ni wakati gani haifai kusambaza nyenzo zilizo na hakimiliki au alama ya biashara?

MASOMO YA NYONGEZA

• Use Information Correctly: Copyright and Fair Use (GCFGlobal)
• Wikimedia Commons (Wikimedia Commons)
• Explore: Creative Commons  (Flickr)
• Creative Commons Search (Creative Commons)

Hongera!
Umekamilisha Somo

Somo Lililopita Vifaa vya Moduli