Wanafunzi watafikiria kuhusu jinsi taarifa zinazopatikana mtandaoni huchangia maoni ya watu wengine juu yao. Watawajua wapokeaji wa aina tofauti wa taarifa za mtandaoni, kwa kuzingatia ni taarifa gani ambazo wangetaka zionekane wakati mtu anatafuta majina yao na kisha kujifunza njia mbalimbali za kushughulikia maudhui ya kwenye intaneti yanayowahusu ambayo hawapendi.
Tayari?
Anza Somo
Una siri gani inayokuhusu wewe? Weka siri hii akilini mwako. Hutakiwi kumwambia yeyote siri hii au kuiandika.
Sasa jibu maswali haya akilini mwako — usiyaseme majibu yako kwa sauti au kuyaandika:
Hebu fikiria kwamba ungelazimika kuandika siri hiyo kwenye karatasi kisha mtu yeyote katika kundi hili aisome.
Haya hapa ni maswali zaidi — kwa mara nyingine, yajibu tu akilini mwako, siyo kwa kuyatamka au kuyaandika. Baada ya juma moja kupita:
Fikirieni watu ambao wanaweza kuona siri au taarifa nyingine zinazokuhusu kama "walengwa" wa taarifa hizo. Kuwa na uelewa mzuri wa walengwa wa maudhui yako kunaweza kukusaidia kujua kwa urahisi taarifa ambazo unahisi sio tatizo kuzisambaza na zile ambazo hufai kuzisambaza kwa wengine.
Walengwa wa maudhui ni mtu au kundi la watu ambao wanaweza kupata taarifa fulani. Huku kukiwa na teknolojia mpya zilizopo leo, walengwa wa maudhui wanaweza kuongezeka kwa kasi sana. Kwa sababu ya uwezekano huu wa kuongezeka kwa kwa kasi kwa walengwa wa maudhui, ni vigumu — au hata haiwezekani — kwako kufahamu au kudhibiti walengwa wa taarifa na shughuli zako za mtandaoni. Ingawa ni vizuri kwamba walengwa wa maudhui wanaweza kuongezeka kwa kasi unapotaka kuonesha watu wengi kazi yako, si jambo zuri hili litokee kwa taarifa ambazo unataka ziwe za siri.
Cha kusikitisha ni kwamba, taarifa za siri — hasusan taarifa za kuaibisha — mara nyingi husisimua watu wanapoziona, kwa hiyo baada ya taarifa za aina hii kufika mtandaoni tu, inaweza kuwa changamoto kudhibiti atakayeziona.
Kila unaposambaza taarifa mtandaoni (hata ikiwa unazituma moja kwa moja au kwa mtu binafsi, kama vile kupitia ujumbe binafsi), jiweke tayari ya kuwepo kwa uwezekano wa taarifa hizo kuenea kwa watu wengine mbali na walengwa uliowakusudia wafikiwe na taarifa hizo.
Inategemea na mipangilio yako binafsi pamoja na mitandao ya kijamii utakayochagua, lakini walengwa wa maudhui yako wanaweza kujumuisha marafiki zako wa karibu zaidi/wafuasi/watu ulio na mahusiano nao kwenye mtandao au kuwa kundi kubwa zaidi linalojumuisha mtu yeyote anayetumia mitandao hiyo ya kijamii au mtu yeyote atakayekutafuta mtandaoni. Lakini bila kujali walengwa wa maudhui akina nani, taarifa zinaweza kunakiliwa na kuchapishwa pahali pengine, mtu anaweza kupiga picha/kuchukua picha ya skrini inayoonesha maudhui hayo au taarifa zinaweza kusambazwa kupitia mawasiliano ya mtu na mtu na ya mtandaoni.
Hii itategemea mipangilio yako binafsi na pia ya rafiki yako, lakini mara nyingi maudhui hayo yataonwa na marafiki/wafuasi/watu ulio na mahusiano nao katika mtandao huo, ambao ni pamoja na watu usiowafahamu — hii inaweza kuwa ni pamoja na watu wa familia yake au wasimamizi au walimu wa shule yake.
Mlengwa wa ujumbe huo ni mtu unayemtumia, lakini kuwa mwangalifu — watu wengine wanaweza pia kuuona.
Mwalimu achague mtu mashuhuri (mfano, mtu aliye katika tasnia ya muziki, filamu, televisheni, mwanasiasa, kiongozi wa kibiashara) ambaye anajulikana kwa wanafunzi. Tafuta jina la mtu huyo katika injini ya utafutaji ya mtandaoni. Kisha pamoja na wanafunzi, tathmini baadhi ya mambo yatakayojitokeza (tafadhali onesha matokeo ya utafutaji kwenye skrini).
Pia chunguzeni uwepo wa mtu huyo mashuhuri kwenye mitandao ya kijamii. Baada ya kutumia dakika chache kuchunguza, waombe wanafunzi wawili waigize uhusiano wa kubuniwa kati ya mtu huyo mashuhuri na shabiki wake.
Watu unaokutana nao watatumia injini za utafutaji ili kupata taarifa zaidi kuhusu wewe. Habari watakazopata, ziwe nzuri au mbaya, zitachangia kile wanachofikiria juu yako. Ikiwa unataka kudhibiti jinsi wanavyokuchukulia ni muhimu ufahamu taarifa ambazo wanaweza kuzipata mtandaoni.
Watu hawa ni pamoja na waajiri wako wa baadaye na maafisa udahili katika shule, vyuo au vyuo vikuu. Maafisa udahili huenda wasiwaambie waombaji ikiwa walitafuta au hawakutafuta taarifa zao mtandaoni na/au walitumia taarifa hizo kufanya maamuzi yao.
Wapange wanafunzi katika makundi ya watu wawili.
Fikirieni kuhusu mambo matatu ambayo mngetaka yaonekane mtu anapotafuta majina yenu mtandaoni. Je, mnadhani ni kwa vipi mambo hayo ndiyo yatakayotokea katika matokeo ya utafutaji? Jadiliana na mwenzako.
Ikiwa wana majina sawa, omba wanafunzi waongeze taarifa zaidi kwenye utafutaji wao, kama vile mji wanaotoka ama jina la shule yao.
Pia unaweza kuwaomba wanafunzi watafute majina yao katika Google/mtandaoni wakati wa zoezi hili ikiwa kuna kompyuta au simu za mkononi zilizo unganishwa na intaneti.
Wape wanafunzi hati ya "Unatakiwa kufanya nini?". Wapange wanafunzi katika makundi ya watu wawili. Waambie wanafunzi wajadili matukio yaliyo kwenye hati hii kisha wabuni mikakati/masuluhisho mawili kwa kila tukio na wafikirie kuhusu mambo yanayoweza kusababishwa na hatua watakazochukua. Wape dakika 15 kulikamilisha zoezi hilo.
Vitini hivyo vinalenga kuwafundisha wanafunzi jinsi ya kutafakari kwa kina kuhusu tabia zao za mtandaoni na namna wanavyowatendea watu wengine. Majina na mifano iliyopo kwenye vitini inaweza kuwa ya kawaida ili iendane na majina ya watu yanayotumika sana na shughuli za kawaida katika eneo unalofundisha. Kwa mfano:
Kuna mitazamo tofauti kuhusu kile unachoweza kukifanya ikiwa utaona maudhui mtandaoni yanayokuhusu ambayo hupendi, kulingana na muktadha na aina ya maudhui hayo.
Mtazamo wa kwanza ni "kubadili maudhui" yaani kwa kuyabadili maudhui usiyopenda kwa kuonesha/kutoa mambo mazuri yanayokuhusu kwa kutengeneza na kusimamia maudhui yanayoonesha sifa zako nzuri. Kwa mfano, unaweza kufanya hivi kwa kutengeneza maudhui na shughuli zako katika mitandao ya kijamii wakati unaofaa, kuanzisha blogu au kusajili tovuti inayotumia jina lako.
Mtazamo wa pili ni kutumia njia tofauti za kuondoa maudhui mabaya mtandaoni yanayokuhusu. Kwa mfano, ukiona maudhui ambayo hupendi (mfano; picha yako), unaweza kujaribu kuwasiliana moja kwa moja na mtu aliyeichapisha (hususan kupitia mitandao ya kijamii/programu za kutuma ujumbe) na kumuomba ayatoe maudhui hayo.
Mitandao mingi pia hukupa uwezo wa kutambua taarifa zinazokukera au maudhui yasiyokufurahisha (mfano; picha, video, machapisho yenye maandishi) ambayo yanatoa taswira mbaya; maudhui ambayo hayafai kuwa kwenye mtandao huo (mfano; yanaudhi, yanaonesha vurugu au ni marufuku); pamoja na maudhui yanayoonekana kuwa ya udanganyifu. Kisha tovuti hiyo inalinganisha ripoti hiyo na masharti yake ya matumizi pamoja na kanuni za kijamii.
Katika hali zingine, huenda ukataka kuchukua hatua za kisheria kwa mfano, unaweza kupeleka mashtaka mahakamani, kulingana na mamlaka na sheria inayotumika (mfano; katika visa vingine vya uvujaji wa siri au kutoa madai ya uongo yanayoharibu sifa ya mtu). Nchi zingine zina sheria mahususi ambazo zinazitaka tovuti kuondoa aina nyingine za maudhui ambayo siyo ya kweli baada ya kuarifiwa (mfano; Sheria ya Taarifa na Mawasiliano ya Kenya (Marekebisho ya 2019)).
Mfano huu unalenga kuwafundisha wanafunzi kuhusu sheria zinazosimamia mitandao ya kijamii na data katika nchi yao. Sheria zinazosimamia mitandao ya kijamii na ulinzi wa data zinaweza kurekebishwa zaidi ili kuendana na maudhui ya mazingira ya wanafunzi katika eneo unalofundisha. Kwa mfano:
Tafadhali pia kumbuka kwamba wakati mwingine, kujaribu kukandamiza/kuondoa/kurekebisha maudhui kunaweza kuwavutia watu zaidi, kinyume na unavyotaka.
Katika Sehemu ya 3, jadili sheria na kanuni zozote za ulinzi wa data katika nchi au eneo lako ambazo zinaweza kuwa zinaendana na wanafunzi wako. Mfano huu unalenga kuwafundisha wanafunzi kuhusu sheria zinazosimamia mitandao ya kijamii na data katika nchi yao, ili wawe raia wa kidijitali wenye maarifa zaidi. Kwa mfano:
Sasa kwa kuwa tumejifunza kuhusu jinsi ambavyo taarifa zinazopatikana kwa umma zinavyoweza kuchangia maoni kuhusu watu wengine, hebu sasa tutumie maarifa ambayo mmejifunza hivi sasa. Katika muda wa dakika 30 zijazo, ukiwa peke yako, fanya zoezi lifuatalo.
Chagua mtu mashuhuri (mfano, mtu aliye katika tasnia ya muziki, filamu, televisheni, mwanasiasa, kiongozi wa kibiashara). Tafuta taarifa zinazopatikana kwa umma mtandaoni kuhusu mtu huyo na kwa mistari michache, eleza jinsi ambavyo taarifa hizo zimekusaidia kupata mtazamo kuhusu mtu huyo.
Kama ungeweza kumpa mtu huyu mapendekezo manne kuhusu jinsi maudhui kuhusu yeye yanavyoweza kupatikana mtandaoni kwa njia tofauti (mfano, kwa kubadilisha mipangilio binafsi, kubadilisha walengwa wa maudhui yake, kubadilisha kipengele fulani cha maudhui hayo) na/au maudhui yake yasiweze kupatikana kabisa (mfano, yafutwe au yaondolewe) ili kuboresha taswira ambayo mtu huyu anaonesha/jinsi watu wengine wanavyomchukulia mtandaoni, ungependekeza nini?
Wape wanafunzi dakika 30 ili wakamilishe zoezi hili.
Hongera!
Umekamilisha Somo
Wanafunzi watajifunza kuhusu maana ya uthibitishaji wa taarifa na kwa nini ni muhimu kwa wapokezi wa habari kuthibitisha habari wanazosoma au kutazama.
Tazama Ukurasa
Wanafunzi watafikiria na kuandika kuhusu jinsi maisha yao yatakavyokuwa miaka 40 kutoka sasa.
Tazama Ukurasa
Washiriki watajifunza jinsi metadata zinavyotumika katika mchakato wa kuthibitisha habari kwa kutazama metadata za picha katika vitazamaji vitatu tofauti vya metadata.
Tazama Ukurasa
Wanafunzi watajifunza kuhusu na kutambua njia ambazo aina tofauti za vyombo vya habari zinaweza kutumiwa ili kuwahamasisha watu kuhusu suala fulani.
Tazama Ukurasa
Wanafunzi watajifunza jinsi ya kubuni mpango wa awali wa kampeni zao wenyewe za utetezi.
Tazama Ukurasa
Wanafunzi watafanya kuorodhesha maadili kulingana na umuhimu wake.
Tazama Ukurasa
Wanafunzi watajifunza kuhusu maana ya uthibitishaji wa taarifa na kwa nini ni muhimu kwa wapokezi wa habari kuthibitisha habari wanazosoma au kutazama.
Tazama Ukurasa
Wanafunzi watafikiria na kuandika kuhusu jinsi maisha yao yatakavyokuwa miaka 40 kutoka sasa.
Tazama Ukurasa
Washiriki watajifunza jinsi metadata zinavyotumika katika mchakato wa kuthibitisha habari kwa kutazama metadata za picha katika vitazamaji vitatu tofauti vya metadata.
Tazama Ukurasa
Wanafunzi watajifunza kuhusu na kutambua njia ambazo aina tofauti za vyombo vya habari zinaweza kutumiwa ili kuwahamasisha watu kuhusu suala fulani.
Tazama Ukurasa
Wanafunzi watajifunza jinsi ya kubuni mpango wa awali wa kampeni zao wenyewe za utetezi.
Tazama Ukurasa
Wanafunzi watafanya kuorodhesha maadili kulingana na umuhimu wake.
Tazama Ukurasa
Pakua Iliyochaguliwa
Chapisha Zote
Rudi kwenye Muhtasari 